Συχνά στην εποχή μας έρχονται στο φως της δημοσιότητας καταστάσεις στις οποίες κάποιο παιδί ή έφηβος κακοποιήθηκε λεκτικά, συναισθηματικά ή σωματικά εξαιτίας της εμπλοκής του ως θύμα σε περιστατικό εκφοβισμού. Οι περισσότεροι τώρα αναγνωρίζουν ότι ο εκφοβισμός δεν είναι μια «πλάκα» που λαμβάνει χώρα ως ένα φυσιολογικό κομμάτι εξέλιξης στην ανάπτυξη των παιδιών αλλά αποτελεί ένα σοβαρό κοινωνικό φαινόμενο. Είναι ένα τραυματικό γεγονός για όλους όσους εμπλέκονται: θύτες, θύματα και παρατηρητές.
Με τον όρο εκφοβισμό εννοούμε την επαναλαμβανόμενη επιθετική συμπεριφορά και βία στην οποία υπάρχει διαφοροποίηση της δύναμης και που έχει σκοπό την επιβολή και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου. Ο εκφοβισμός μπορεί να πάρει διαφορετικές μορφές στις οποίες συμπεριλαμβάνονται: σωματικός εκφοβισμός (χτυπήματα, σωματική βία κ.λπ.), λεκτικός εκφοβισμός (χυδαιολογία, διάδοση φημών, κοροϊδία, κ.α.) και έμμεσος ή σχεσιακός εκφοβισμός (κουτσομπολιό, αποκλεισμό του παιδιού από δραστηριότητες, κ.α.).
Ο διαδικτυακός εκφοβισμός συμβαίνει όταν κάποιος κακόβουλος παρενοχλεί ένα άτομο με τη χρήση της τεχνολογίας. Η παρενόχληση αυτή μπορεί να γίνεται σε τακτικά ή άτακτα χρονικά διαστήματα μέσω οποιασδήποτε πράξης εκφοβισμού, επιθετικότητας, τρομοκρατικής ή αυταρχικής συμπεριφοράς. Ο διαδικτυακός εκφοβισμός περιλαμβάνει καταστάσεις όπως η αποστολή ανήθικων μηνυμάτων, ο αποκλεισμός ατόμων από εφαρμογές συνομιλιών, το hacking ενός ξένου λογαριασμού, η δημοσίευση ενοχλητικών φωτογραφιών, διάδοση προσβλητικών φημών κ.α.
Ο εκφοβισμός είναι ένα φαινόμενο μάλλον πολύπλοκο και πολύπλευρο, στο οποίο ενυπάρχουν δύο σημεία-κλειδιά. Πρώτον, ο εκφοβισμός αποτελεί μια μορφή επιθετικής-κακοποιητικής συμπεριφοράς από το άτομο που κατέχει περισσότερη δύναμη. Τα παιδιά και οι έφηβοι που εκφοβίζουν πάντα έχουν περισσότερη δύναμη από τα παιδιά που θυματοποιούνται. Η δύναμή τους μπορεί να απορρέει από τη σωματική υπεροχή όπως το μέγεθος, το ύψος, τη δύναμη, αλλά και από κοινωνική υπεροχή όπως έναν κυρίαρχο κοινωνικό ρόλο. Η δύναμη, επίσης, μπορεί να προέρχεται από τη γνώση των ευάλωτων σημείων κάποιου άλλου (π.χ. παχυσαρκία ή αδυναμία/βάρος εμφανώς κάτω του φυσιολογικού, μαθησιακές δυσκολίες, τραύλισμα, σεξουαλικός προσανατολισμός, οικογενειακό υπόβαθρο).
Το δεύτερο χαρακτηριστικό του εκφοβισμού είναι ότι επαναλαμβάνεται στο χρόνο. Με κάθε επαναλαμβανόμενο περιστατικό εκφοβισμού, οι δυνάμεις ενώνονται και ενοποιούνται: το παιδί που εκφοβίζει αυξάνει τη δύναμή του και το παιδί που εκφοβίζεται τη χάνει, σε μια συνεχή διαδικασία.
Με άλλα λόγια, ο εκφοβισμός δεν αποβλέπει στην επίλυση ενός προβλήματος, δεν αφορά σε ισοδύναμους «αντιπάλους» και για αυτό είναι σημαντικό να διαχωριστεί από τον καβγά και τον τσακωμό που συνήθως είναι αποτέλεσμα της κλιμάκωσης μιας σύγκρουσης και πολλές φορές είναι φυσιολογικός.
Διαβάζοντας τα σημάδια του εκφοβισμού
Κάποιες ενδείξεις που μαρτυρούν ότι το παιδί έχει πέσει θύμα εκφοβισμού και πρέπει να τις λάβουμε σοβαρά υπόψη μας προκειμένου να βοηθήσουμε να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα αποτελεσματικά είναι:
- Το παιδί επιστρέφει από το σχολείο επανειλημμένα με σκισμένα ρούχα, με απώλειες ή με καταστροφές στα προσωπικά του αντικείμενα
- Σωματικά σημάδια όπως μελανιές τα οποία προσπαθεί ενδεχομένως να καλύψει
- Φανερά σημάδια άγχους ή ανησυχίας αλλά άρνηση στο να πει τι του συμβαίνει: ας θυμόμαστε ότι ο εκφοβισμός συνήθως συνοδεύεται από μυστικότητα και οτι το παιδί που εκφοβίζεται μπορεί να φοβάται τις συνέπειες που θα υποστεί εάν πει σε κάποιον ενήλικα τι συμβαίνει
- Αρνείται ή βρίσκει προφάσεις και δικαιολογίες για να μην πάει σχολείο
- Απουσίες στο σχολείο
- Αργεί να πάει σχολείο και αργεί να επιστρέψει στο σπίτι: αυτό μπορεί να συμβαίνει προκειμένου να αποφύγει ενδεχόμενη συνάντηση με το θύτη
- Αρνείται να λάβει μέρος σε σχολικές δραστηριότητες που παλιότερα ίσως να προκαλούσαν ευχαρίστηση
- Πέφτει ξαφνικά η μαθησιακή του απόδοση και συνεπώς οι βαθμοί του
- Έχει συχνά πονοκεφάλους, στομαχόπονους ή και άλλα ψυχοσωματικά προβλήματα
- Έχει δυσκολίες στον ύπνο
- Παρουσιάζει ανεξήγητες αλλαγές στη διάθεση: αυτές οι αλλαγές μπορεί να περιλαμβάνουν απόσυρση, φόβο, εύκολο κλάμα, προσκόλληση, αναζήτηση της προσοχής από άλλους και αυξημένη επιθετικότητα
Αναφορικά με το διαδικτυακό εκφοβισμό είναι σημαντικό να είμαστε σε επιφυλακή και για διαδικτυακές ενδείξεις όπως:
- Αναστατώνεται, στεναχωριέται, αγχώνεται ιδιαίτερα όταν λαμβάνει μήνυμα στο κινητό ή σε άλλο κανάλι επικοινωνίας μέσω διαδικτύου (π.χ. σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, υπηρεσίες ανταλλαγής μηνυμάτων κ.λπ.)
- Φαίνεται στεναχωρημένο, θυμωμένο, αναστατωμένο μετά τη χρήση του υπολογιστή
- Αλλάζει διαδικτυακές συνήθειες (π.χ. σταματάει ξαφνικά να χρησιμοποιεί τον υπολογιστή)
- Αποφεύγει να μας μιλήσει για τις διαδικτυακές του συνήθειες
- Προσπαθεί να αποκρύψει διαδικτυακές συνομιλίες (π.χ. κλείνει ένα παράθυρο που είχε ανοιχτό στον υπολογιστή όταν περνάμε έξω από το δωμάτιο) ή χρησιμοποιεί τον υπολογιστή μόνο όταν δεν είμαστε παρόντες
- Αποφεύγει να πηγαίνει σχολείο ή να βγαίνει έξω γενικότερα
Προλαμβάνοντας εκφοβιστικές συμπεριφορές στο διαδίκτυο:
Είναι εξαιρετικά σημαντικό να προστατεύουμε τα προσωπικά μας δεδομένα (όπως κωδικούς ασφαλείας – passwords, ονοματεπώνυμο ή άλλες προσωπικές πληροφορίες). Οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης είναι ένας δημόσιος χώρος όπου ο καθένας μπορεί να δει αυτά που αναρτούμε. Οτιδήποτε γράφεται στο διαδίκτυο μπορεί να αντιγραφεί, να μεταφερθεί σε άλλες ιστοσελίδες και να προωθηθεί σε χιλιάδες ανθρώπους!
Επίσης, είναι καλό να θυμόμαστε ότι οτιδήποτε αναρτούμε στο διαδίκτυο μπορεί να μείνει εκεί για πάντα.
Καθώς παρατηρείται ότι αρκετοί δεν αναγνωρίζουν τη σημασία του κωδικού πρόσβασης τείνουν αρκετές φορές να τον μοιράζονται με τους φίλους-«κολλητούς» τους ή να δημιουργούν εξαιρετικά εύκολους κωδικούς. Αυτό κάποιες φορές μπορεί να καταλήξει σε εκφοβισμό. Συνεπώς ας έχουμε στο νου ότι ένας ασφαλής κωδικός είναι ο κωδικός που αποτελείται τουλάχιστον από 8 χαρακτήρες και εμπεριέχει αριθμούς, γράμματα και σύμβολα.
Επιπρόσθετα το διαδίκτυο λόγω της φύσης του ευνοεί παρορμητικές συμπεριφορές που διαφορετικά ενδεχομένως να μην εκδηλώνονταν. Άρα είναι σημαντικό να μη στέλνουμε μηνύματα όταν είμαστε θυμωμένοι ή απογοητευμένοι, καθώς κάτι τέτοιο θα μπορούσε να είναι η αφετηρία για έναν κύκλο εκφοβισμού.
Ένα ακόμα σημαντικό «όπλο» είναι να σκεφτόμαστε και να ενεργούμε με κριτικό τρόπο. Εάν κάτι δεν μας αρέσει σε ένα ιστοχώρο ή σε μια συνομιλία ή μας κάνει να αισθανόμαστε άσχημα, τότε ας προστατέψουμε τον εαυτό μας βγαίνοντας αμέσως από το συγκεκριμένο ιστοχώρο και ας διακόψουμε τη συνομιλία.
Η ανωνυμία δεν συνεπάγεται και ανεύθυνη συμπεριφορά. Άλλωστε όλοι αφήνουμε διαδικτυακά ίχνη, συνεπώς πρέπει να συμπεριφερόμαστε ευγενικά, με κανόνες και με ηθική, όπως και στον πραγματικό κόσμο.
Αντιμετωπίζοντας το πρόβλημα του εκφοβισμού
Σε περιπτώσεις διαδικτυακού εκφοβισμού είναι σημαντικό να έχουμε στο νου τα παρακάτω:
- Δεν απαντάμε στα εκφοβιστικά μηνύματα.
- Μπλοκάρουμε την πρόσβαση του αποστολέα.
- Κρατάμε και αποθηκεύουμε τα μηνύματα ή τις συνομιλίες. Αυτό θα μας είναι χρήσιμο εάν χρειαστεί ή εάν θελήσουμε να το καταγγείλουμε.
- Δεν προωθούμε μηνύματα ή εικόνες & φωτογραφίες που θα μπορούσαν να πληγώσουν τα συναισθήματα κάποιου. Έχουμε στο μυαλό μας ότι, εάν κάποιος μας στείλει ένα μήνυμα και το προωθήσουμε ή γελάσουμε με αυτό, στην ουσία γινόμαστε και εμείς μέρος του εκφοβισμού.
- Αναφέρουμε το πρόβλημά μας στους γονείς μας ή σε άλλους ενήλικους που εμπιστευόμαστε. Σε κάθε περίπτωση μπορούμε να απευθυνθούμε και στη γραμμή βοήθειας help-line.gr 210-6007686 όπου εξειδικευμένοι γιατροί και ψυχολόγοι με μεγάλη εμπειρία σε προβληματικές συμπεριφορές στο διαδίκτυο μπορούν να μας παρέχουν συμβουλές και υποστήριξη. Οι κλήσεις είναι ανώνυμες και εμπιστευτικές.